Esoterie en parapsychologie

Dogmatische sceptici laten vooral zien hoe het niet moet. We hebben niets aan een gesloten wereldbeeld en intellectuele intolerantie.

Dat geldt ook wanneer we het hebben over esoterische leringen. Men dient er in elk geval zoveel mogelijk respect voor op te brengen, ook al is men het er niet mee eens. Tenzij de doctrines racistisch zijn natuurlijk, of aanhangers ervan oproepen tot vreemdelingenhaat of vervolging van minderheden. Maar dat geldt slechts in uitzonderlijke gevallen.
Overigens mag de parapsychologie zelf ook weer een basaal respect verwachten van mensen met een esoterisch wereldbeeld.

Enige tijd geleden heb ik in 2008 de volgende column voor ParaVisie geschreven over de relatie tussen Esoterie en parapsychologie:

Zielenreis

Is het dan niet allemaal allang bekend?

De parapsychologie bestudeert allerlei dingen die te maken hebben met de ziel of het bewustzijn en die tegelijkertijd niet verenigbaar zijn met een materialistisch wereldbeeld. Een deel daarvan kunnen we ook tegenkomen bij esoterische overleveringen. Denk bijvoorbeeld aan gedachtenoverdracht (telepathie), de magische invloed van de geest op de materie (psychokinese) of wedergeboorte (reïncarnatie). Aanhangers van esoterische of occulte bewegingen vragen zich dan ook wel eens af of parapsychologen niet gewoon opnieuw het wiel willen uitvinden. Waarom onderzoek doen naar onderwerpen die reeds lang geleden meer dan voldoende behandeld zijn door geestelijke leraren?

Verschillende methoden
Eén van de belangrijkste redenen is dat de parapsychologie wetenschappelijk te werk wenst te gaan. Parapsychologen willen – als het goed is – niets zomaar op gezag van anderen aannemen, maar altijd zelf kijken naar het bewijsmateriaal. Ze hechten veel waarde aan verstandelijke argumenten en vinden het doorgaans ook niet erg om andere theorieën aan te hangen dan hun collega's.
Esoterische stromingen gaan eerder uit van een wijsheidstraditie met leraren of meesters uit het heden of verleden. Ze stellen vaak ook dat er hogere inzichten zijn die nu eenmaal ons verstand te boven gaan. Om die reden zou het weinig zin hebben om parapsychologisch onderzoek te doen. Bepaalde aanhangers vinden zelfs dat het getuigt van hoogmoed of lichtzinnigheid als je eeuwenoude concepten parapsychologisch tracht te toetsen.
Hierbij moeten we wel beseffen dat de oude doctrines helemaal niet allemaal hetzelfde beweren. Anders gezegd: omdat de verschillende stromingen het op allerlei punten niet eens zijn, kunnen ze het niet steeds allemaal tegelijk bij het rechte eind hebben. Ik beweer overigens niet dat alle meningsverschillen parapsychologisch geslecht kunnen worden. En bovendien kan het ook nog wel eens voorkomen dat geen enkele stroming het bij het rechte eind blijkt te hebben.

Overlapping
Vanuit de parapsychologie beschouwd kunnen esoterische overleveringen in bepaalde gevallen interessant zijn als werkhypothese. Dit geldt bijvoorbeeld voor ideeën over een fijnstoffelijk lichaam. Nu wil dit niet zeggen dat onderzoeksresultaten aangepast worden aan de theorie, maar juist het tegendeel. Men kan kijken wat er wetenschappelijk gezien te zeggen valt voor of tegen een aloude overlevering.
Ook kunnen esoterici kijken naar de parapsychologie om te zien welke elementen uit hun wereldbeeld eventueel door middel van onderzoek nader onderbouwd kunnen worden.

Overigens is zo'n uitwisseling zeker niet vanzelfsprekend. Aanhangers van een occulte doctrine kunnen die leer werkelijk veel belangrijker vinden dan welke wetenschappelijke bevindingen dan ook. Hierbij kan zich zelfs een merkwaardig fenomeen voordoen, namelijk dat van de 'skeptische esotericus'. Om zijn eigen visie overeind te houden tegenover (mogelijke) weerleggende feiten, kan zo iemand de parapsychologie - of delen daarvan - als 'pseudo-wetenschap' in de ban doen.
Ook zijn er individuele parapsychologen die geen enkele affiniteit voelen met oude esoterische of occulte denkbeelden, zelfs niet in de meest abstracte zin.
Maar in het algemeen mogen we toch zeggen dat er tenminste enige overlapping in interesses en denkbeelden kan bestaan tussen parapsychologen en esoterici.
Het is ondenkbaar dat er parapsychologische aanwijzingen zullen worden gevonden voor alle oude denkbeelden. Maar er zou zeker een aantal concepten kunnen zijn dat men juist door middel van parapsychologisch onderzoek nader kan uitbouwen.

Titus Rivas

Zie ook: Reïncarnatie en bijna-doodervaringen: lezing voor Theosofische Vereniging